آیا برجام تا پایان 2023 زنده می ماند؟
به گزارش خبرگزاری نفت و گاز، طبق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ در انتهای سال هشتم اجرا، تحریم های تسلیحاتی ضد ایران به صورت کامل رفع خواهد شد و خیلی از محدودیت های هسته ای برداشته می شود اما آیا شرایط سیاسی بین المللی و هم تعاملات ایران با کشورهای ۱+۴ و آمریکا اجازه خواهد داد برجام تا اکتبر ۲۰۲۳ باقی بماند؟
به گزارش خبرگزاری نفت و گاز به نقل از ایسنا، توافق هسته ای ۲۰۱۵ میان ایران و ۱+۴ در حالی به سال هشتم وارد می شود که این توافق پس از خروج یک جانبه آمریکا در عمل از اجرا بازماند، با این وجود به جرات میتوان اظهار داشت که برجام هنوز مهم ترین توافق نیم قرن اخیر برای حل و فصل مسالمت آمیز موضوعی است که می توانست به جنگ و تنش غیرقابل جبران بینجامد.
بعد از متوقف شدن اجرای تعهدات طرف های آمریکایی و اروپایی در ۱۸ می ۲۰۱۸، گام به گام این توافق به محاق رفت. درحالی که انتظار بود تمامی محدودیت ها از فعالیتهای هسته ای ایران در انتهای سال هشتم برداشته شود، امروز حدودا فعالیتی نمانده است که ایران خویش را برای انجامش معطل برجام یا پایان سال هشتم نگه داشته باشد.
فضای اجرای توافق هسته ای در دیماه ۱۴۰۱ می توانست بگونه ای باشد که زمینه ساز موافقت ها و تفاهمنامه های همکاری منطقه ای و بین المللی بیشتر و بیشتری میان ایران و آمریکا و ایران و اروپا و دیگر کشورها باشد و حتی موازنه منطقه ای را دگرگون کند. اما بالعکس فضای حاکم بر اجرای این توافق و تعاملات کشورهای امضاکننده آن، تحت الشعاع تحولات بین المللی پس از ۲۰۱۸ و بخصوص یک سال گذشته، آن قدر سرد و تیره شده است که گاها کارشناسان داخلی و خارجی هرگونه احتمال بازگشت به میز مذاکره و گفتگو در رابطه با احیای توافق ۲۰۱۵ در آینده نزدیک را بعید می دانند.
از آخرین بار که طرف های برجامی با همراهی آمریکا به توافق نزدیک بودند، ۱۰ ماه می گذرد و از آن زمان تا کنون فضای سیاسی، هسته ای ـ فنی و امنیتی پرتنشی میان طرف های برجامی رقم خورده است. در دو دهه گذشته که مذاکرات هسته ای در سطوح مختلف در جریان بوده است همواره منافع ملی و تحولات سیاسی داخلی کشورهای درگیر و ذی نفوذ بر روند مذاکرات اثرگذار بوده است اما این دفعه با همه دفعات فرق داشت. روسیه در حمله نظامی غیرمنتظره به اکراین حدودا تمامی جهان را غافلگیر کرد و به یک باره تمامی مناسبات و تعاملات در سطح قدرت های بزرگ و تحت تأثیر این رویداد متوقف یا با تاخیر مواجه گردید. در ابتدای امر بسیاری بر این نظر بودند درگیری چندان طول نمی کشد اما حالا بیشتر از ۱۰ ماه است که از درگیری میان روسیه و اکراین می گذرد و هیچ پیشبینی دقیقی از پایان این منازعه نمی توان داشت.
اختلافات میان ایران و آمریکا بر سر لیست تحریم ها، دریافت ضمانت های لازم اطمینان بخش یا حل مسایل باقی مانده با آژانس در آخرین دور مذاکرات آن قدر بغرنج نبودند که مذاکرات را متوقف و هیات های دیپلماتیک را برای مدتی نامعلوم راهی پایتخت ها کرد. ابتدا تصور می شد برای مدتی کوتاه مذاکرات به خاطر آغاز درگیری میان روسیه و اکراین متوقف شده است اما وقتی پادرمیانی های ایران هم راه به جایی نبرد و آمریکا به همراه سه کشور اروپایی و به صورت کلی اردوگاه غرب به پشتیبانی از اکراین و در مقابل مسکو صف کشیدند، دیگر محرز شد که مذاکرات تا وقتی درگیری ها در اکراین ادامه دارد، دنبال نخواهد شد و به تبع آن هرگونه توافقی غیر ممکن است. همکاری نظامی ایران با روسیه در بحبوحه جنگ اکراین کشورهای اروپایی و آمریکا را بشکلی جدی تر ضد ایران شوراند و هر چه ایران اعلام نمود که این همکاری ها ارتباطی به جنگ اکراین ندارد گوش شنوایی نبود که نبود. تحت تأثیر این فضا فشارها بر ایران در تعاملات سیاسی و هم برای پاسخ به سوالات آژانس بیشتر شد و وقتی این کشورها با مقاومت ایران در این رابطه مواجه گشتند، تلاش کردند با تصویب قطعنامه در شورای حکام بیشتر از پیش تهران را تحت فشار قرار دهند.
در ایران بعضی از دولتمردان بر این نظر بودند که روسیه بزودی زلنسکی را شکست می دهد و دولت مطلوب خویش را روی کار می آورد اما این دفعه تجربه حمله روسیه به کریمه در ۲۰۱۴ تکرار نشد و منازعه تا امروز ادامه یافته است. درگیری و تنش میان مقامات اروپایی و روسی و تهدیدات اروپا و آمریکا ضد روسیه که به صورت بی سابقه ای روی داد و تا پای تحریم های سیاسی و اقتصادی هم پای تحریم هایی که ضد ایران اعمال و اجرا شده بود، کشیده شد، روسیه را بیشتر از پیش در اقدام خود مصمم کرد و مانع ولادیمیر پوتین در ادامه تنش نشد. اختلاف و دعوای سیاسی میان اروپا و روسیه آنقدر این روزها جدی و عمیق است که برخی تحلیلگران حوزه روابط بین الملل معتقدند اگر آمریکا حاضر به مصالحه شود راضی کردن اروپا به رهبری آلمان بسیار کار سختی است. ازاین رو به نظر می رسد تا وقتی اختلافات میان کشورهای اروپایی و آمریکا با روسیه بر سر اکراین در جریان است، حضور مقامات این کشورها بر سر میز مذاکره برجام دور از ذهن باشد.
بعد از اختلافات میان ایران و آمریکا و جنگ اکراین، شروع اعتراضات در ایران در شهریور ۱۴۰۱ و متشنج شدن فضای افکار عمومی، اجتماعی و سیاسی عامل دیگری بود که این روزها تحلیلگران آنها را مانع احیای برجام و از سر گیری مذاکرات هسته ای برمی شمرند. حمایت های کم سابقه کشورهای اروپایی و آمریکا از درگیری ها در ایران و تهییج افکار عمومی بین المللی فضای روابط میان ایران و اروپا را متشنج کرد. شرایط در زمینه مسایل سیاسی و حقوق بشری به نحوی است که آمریکایی که همیشه مخالف ترین طرف مذاکرات و برجام بود، امروز باید به دنبال راضی کردن مقامات اروپایی برای بازگشت شان به میز مذاکره باشند.
در تحولات سیاسی ماه های اخیر در ایران شاهد موضع گیری های بسیار شدید و خارج از عرف دیپلماتیک مقامات اروپایی بخصوص سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه بودیم. مقامات ایرانی بارها نسبت به دخالت این مقامات در امور داخلی ایران اعتراض و انتقاد کردند اما این رویکرد هم چنان با شدت ادامه دارد.
از سویی چین و روسیه در حالیکه همیشه حد وسط میان ایران و کشورهای اروپایی و آمریکا بودند، به طرف هایی با موضع گیری ها عجیب، خودمحور و ساختار شکنانه و ضد ایرانی تبدیل گشته اند.
رییس جمهور چین در مسافرت اخیر خود به عربستان در بیانیه مشترکی خواهان همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی و احترام به حسن همجواری کشورها و عدم دخالت در امور داخلی سایر کشورها شد.
چین به همراه روسیه از متحدان اصلی ایران در مبحث هسته ای بودند. این کشور از جانب ایران متحدی "راهبردی" تلقی می شود، تا جایی که تهران "سند همکاری ۲۵ ساله" با پکن امضا کرد. این رویکرد جدید چین مورد انتقاد مقامات ایران قرار گرفت اما چین از مواضع خود دست برنداشت. روسیه که تا پیش از حمله به اکراین متحد و همراه ایران در مذاکرات برجامی بود، با آغاز درگیری ها تمامی تمرکز خویش را به این مسئله معطوف کرد. با تشدید تنش میان کشورهای اروپایی عضو برجام و آمریکا و روسیه در عمل طرف ها تمایلی برای گرد آمدن در وین بر سر مبحث ایران نداشتند.
به گزارش خبرگزاری نفت و گاز به نقل از ایسنا، درصورتیکه فضای تنش میان ایران و کشورهای اروپایی و آمریکا تا اکتبر ۲۰۲۳ شدیدتر شود، احتمال این که تا اکتبر سالجاری این کشورها به سمت استفاده از مکانیسم ماشه حرکت کنند بسیار زیاد خواهد بود. صدور قطعنامه ای دیگر در شورای حکام ضد ایران و فعالیتهای هسته ای می تواند شرایط را برای ارجاع باردیگر ایران به شورای امنیت و فعال کردن مکانیسم ماشه هموار کند. شاید تا پیش از جنگ اکراین و چرخش چین به سمت کشورهای منطقه قابل پیشبینی بود که هر گونه قطعنامه ای در شورای امنیت وتو شود اما حالا در شرایط فعلی و پیش رو این احتمال بسیار کمرنگ شده است.
برخی تحلیلگران بر این نظرند اگر فضای تنش آمیز ضد ایران در سطح منطقه و نظام بین الملل به همین شکل ادامه یابد، کشورهای اروپایی که امکان استفاده از مکانیسم ماشه را دارند، با چراغ سبز و همراهی آمریکا اجازه نخواهند داد، ایران طعم شیرین رفع تحریم های تسلیحاتی را به صورت کامل بچشد و آنرا با تصویب یک قطعنامه جدید یا فعال کردن مکانیسم ماشه تلخ خواهند کرد.
این تحلیلگران معتقدند، شاید ایران برای رفع تحریم های تسلیحاتی وجاهت عملی قائل نباشد، اما مسئله فضای متشنجی است که یک مرتبه دیگر ایجاد می شود و اجماع جهانی ضد ایران را برمی گرداند.
تا وقتی آمریکا و اروپا سرگرم جنگ اکراین هستند، فضا برای ترمیم سیاست خارجی البته به شرط انسجام و وحدت در سیاست داخلی، وجود دارد. مدیریت فضا و آرامش در تعاملات امری است که بیشتر از پیش این روزها در سیاست خارجی نیاز است و احساس می شود. ماههای آینده تا اکتبر (اواخر آذرماه ۱۴۰۲) نه تنها برای برجام که برای ایران "سرنوشت ساز" است.
منبع: خبرگزاری نفت و گاز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب