برجام به یك تار مو بند است
با ورود ایران به کاهش تعهدات برجامی خود در بخش نظارت ها و بازرسی ها در عمل این توافق هسته ای در پرتگاه سقوط قرار گرفت. بدون شک دو سال پس از خروج آمریکا از برجام و اجرا نشدن تعهدات از جانب کشورهای اروپایی، این ایران بود که یک تنه این توافق بین المللی را حفظ کرد. هر چند حمایت های سیاسی جامعه بین الملل در این رابطه به تأثیر نبود اما اگر ایران تعهدات هسته ای خویش را کنار می گذاشت دیگر حرفی در این رابطه باقی نمی ماند.
با همه اینها، ایران هم پس از دو سال در کاهش تعهدات به مهم ترین مرحله آن رسید و از بسیاری خطوط قرمز مدنظر کشورهای عضو برجام عبور کرد. با این وجود هنوز روزنه هایی برای بازگشت همه طرف ها به برجام چنانچه رویکرد همگان مبتنی بر اجرای متقابل تعهدات باشد، وجود دارد.
به گزارش خبرگزاری نفت و گاز به نقل از ایسنا، بر مبنای گام پنجم محدودیت در تعداد سانتریفیوژها کنار گذاشته شد و برنامه هسته ای ایران بدون هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده و تحقیق و توسعه) توانست به فعالیتهای خود بازگردد. طی اجرای گام پنجم اما همچنان ایران به همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی در بخش نظارت ها و بازرسی های پادمانی و فراپادمانی ادامه داد.
فعالیت های غنی سازی و سانتریفیوژها
طی سالهای ۹۸ و ۹۹ ایران در پنج گام تعهدات هسته ای خویش را طبق برجام کم کرد. اما از گام پنجم، کاهش تعهدات به بخش های حساس همچون بازگشت ایران به غنی سازی ۲۰ درصدی و افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده و ساخت و راه اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته، وارد شد که واکنش هایی را در سطح جهانی به دنبال داشت.
ایران از تیرماه ۱۳۹۸، ۸ جولای ۲۰۱۹ غنی سازی اورانیوم تا غنای۴.۵ درصد را شروع کرد و از شهریور ۱۳۹۹، ۲ سپتامبر ۲۰۲۰ به سانتریفیوژهای نصب شده طبق برجام در نطنز و فردو گاز تزریق کرد. ذخایر اورانیوم با غنای پایین ایران تا ۲۶ دیماه ۴۲۰۰ کیلوگرم در اشکال مختلف بوده است.
هم چنین از ۳۱ اگوست ۲۰۲۰ به انجام فعالیت تحقیق و توسعه غنی سازی اورانیوم با تزریق گاز UF۶ به خطوط ۲ و ۳ نطنز ادامه می دهد. علاوه بر این خط یک این مجتمع با دو آبشار۱۷۴ تایی از سانتریفیوژهای IR-۵ و IR-۶ در حال فعالیت است.
گازدهی به زنجیره ۱۶۴ تایی سانتریفیوژهای IR۲m، گازدهی به زنجیره ۲۰ تایی و ۱۶۴ تایی IR-۴، گازدهی به زنجیره ۱۰ و ۲۰ تایی ماشین های IR-۵، گازدهی به زنجیره ۲۰ و ۳۰ تایی ماشینی های IR-۶، هم چنین گازدهی به زنجیره ۲۰ تایی IR۶s، و راه اندازی و گازدهی به تک سانتریفیوژ یا چند سانتریفیوژی ماشین های نسل IR۶sm، IR۶smo، IR-۷، IR-۸، IR۸b، IR۸s، IRs و نصب تک ماشین IR-۹.
در ۱۲ آذر ۱۳۹۹ مجلس ایران "قانون اقدام راهبردی در رفع تحریم ها و صیانت از منافع ملی" را به تصویب رساند. بر همین مبنا سازمان انرژی اتمی در ۱۵ دیماه غنی سازی ۲۰ درصدی را با شش آبشار در سایت فردو شروع کرد و مراتب انجام این مسئله هم به آژانس اعلام گردید. تا آخر بهمن ماه ۱۳۹۹ ایران توانسته به بیشتر از ۱۷ کیلو اورانیوم غنی شده تا ۲۰ درصد در حدود یک ماه و نیم برسد که این رقم به طبع تابحال افزایش هم یافته است. بر مبنای قانون مجلس ایران باید سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا ۲۰ درصد تولید نماید.
اقدام ایران با واکنش شدید کشورهای اروپایی مواجه گردید و مقامات این کشورها مواضعی را در رد اقدام ایران اتخاذ کردند. حتی روسیه هم نسبت به انجام غنی سازی ۲۰ درصدی پس از پنج سال که از اجرای برجام می گذرد انتقاد نمود و آنرا "انحراف" از توافق برجام دانست.
ایران در دیماه ۱۳۹۹ همینطور فعالیت "تحقیق و توسعه" برای طراحی نوع ارتقاء یافته سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران را شروع کرد. این فعالیت در سه مرحله انجام می شود که در مرحله اول، اورانیوم فلزی با استفاده از اورانیوم طبیعی تولید می شود. بر مبنای اعلام مقامات کشورمان برنامه تحقیق برای تولید این نوع سوخت از دو سال قبل به اطلاع آژانس رسیده بود. این اقدام، از لحاظ فنی ایران را در ردیف کشورهای پیشرو در تولید سوخت های جدید قرار خواهد داد.
در ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ ایران اعلام نمود که دو زنجیره ۳۴۸تایی از سانتریفیوژهای IR-۲m با ظرفیتی حدودا ۴ برابر سانتریفیوژهای IR-۱ را با گاز UF۶(اورانیوم هگزافلورید) با موفقیت در نطنز راه اندازی کرده.
آژانس بین المللی انرژی اتمی هم اواخر اسفند، ۷ مارس ۲۰۲۱، تایید نمود که ایران تزریق UF۶ طبیعی به سومین آبشار از سانتریفیوژهای IR-۲M را شروع کرده است. هم چنین چهارمین آبشار سانتریفیوژهای IR-۲M نصب شده اما هنوز UF۶ طبیعی به آنها تزریق نشده است. پنجمین آبشار سانتریفیوژهای IR-۲M هم در حال نصب است و نصب ششمین آبشار از سانتریفیوژهای IR-۲M هنوز آغاز نشده است. این اقدامات در حالی انجام می شود که ایران تنها می توانست از سانتریفوژهای نسل اول برای غنی سازی در مقیاس محدود استفاده نماید.
بر اساس گزارش آژانس، ایران به آژانس اطلاع داده است که در سایت فردو هم غنی سازی را با سانتریفیوژهای بسیار پیشرفته تر IR-۶ آغاز خواهد نمود. این در شرایطی است که ایران در قالب برجام تنها می توانست با استفاده از نسل اول سانتریفیوژها و در سایت نطنز غنی سازی کند.
نظارت های پادمانی و اجرای پروتکل الحاقی
با وجود آنکه ایران طی دو سال قبل اقدامات کاهشی در تعهدات هسته ای خویش را دنبال کرده است اما بخش های نظارتی و بازرسی های آژانس از این مسئله مستثنی بود. نظارت های پادمانی و فراپادمانی یکی از مهم ترین ستون های شکل گیری برجام است. بدون شک این ستون آخرین بخشی است که تابحال برجام را با حداقل همراهی کشورهای باقی مانده در این توافق حفظ نموده است. اما روند کاهش تعهدات ایران آرام آرام به بخش های نظارتی همزمان با پنجمین سالگرد اجرای برجام رسید.
به علاوه مسایل پادمانی در این زمان از جانب برخی رژیم ها و کشورها عنوان شد که تحت فشار سیاسی پای این مسایل به شورای حکام باز شد. تابحال چهار مبحث پادمانی که گاها در ارتباط با فعالیت ها و مکان های قدیمی در ایران است مطرح گردیده است. از آغاز سال ۹۹ اختلاف نظر میان ایران و آژانس بر سر اعطای دسترسی به دو محل (فعالیت و سابقه این دو محل در ارتباط با ۱۷ سال پیش است) مورد نظر آژانس مطرح و مدیرکل آژانس این مسئله را به شورای حکام گزارش کرد. همزمان سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس پیش نویس قطعنامه ای را با این مضمون که ایران شرایط دسترسی آژانس به این مراکز را تسهیل کند در شورای حکام به تصویب رساندند.
بعد از سفر رافائل گروسی به ایران در شهریور 1399 به دنبال تفاهمی که میان دو طرف انجام شد، ایران به صورت داوطلبانه به دو مکان مشخص شده توسط آژانس دسترسی داد، و فعالیتهای راستی آزمایی آژانس را برای حل و فصل این موضوعات تسهیل کرد. بدین سان مبحث "دسترسی"ها از دستورکار شورای حکام خارج شد اما این مسئله باعث نشد که سوالات آژانس آخر یابد. علاوه بر این موضوعات دو مبحث پادمانی دیگر هم مطرح است. ایران و آژانس مقرر است در مذاکراتی دو جانبه که فروردین 1400 در تهران برگزار می گردد یک مرتبه دیگر این موضوعات را مورد بررسی قرار دهند.
در عین حال این اظهارنظر مدیرکل آژانس که در هفته های پایانی سال 99 اعلام گردید نگران کننده است آنجایی که مطرح می کند: "تحقیق بر سر فعالیتهای هسته ای ایران سال ها زمان خواهد برد و ایران حتی اگر بتواند در مورد منشا ذرات اورانیوم شفاف سازی کند، کار تیم آژانس باز هم تمام نخواهد شد."
آمریکا پیش از خروج از توافق هسته ای تلاش بسیاری را در سطوح مختلف سیاسی و فنی به کار برد تا توافق هسته ای را با بازگشایی باردیگر پرونده PMD از بین ببرد، اما به شکلی اجماع جهانی بر سر برجام و اجرای تعهدات از جانب ایران اجازه این کار را به آنها نداد. به نظر می رسد باز کردن باردیگر این پرونده ضد ایران تلاشی است که برخی کشورها و گروه ها و رژیم اسراییل با جدیت دنبال آن هستند.
به گزارش خبرگزاری نفت و گاز به نقل از ایسنا، پس از اتمام بازگشت فعالیتهای در بخش های غنی سازی و ساخت و راه اندازی ماشین های سانتریفیوژ، ایران از ۵ اسفند اجرای اقدامات داوطلبانه اش در بخش های نظارتی و دسترسی های فراپادمانی که تحت برجام اجرا می شد را متوقف کرد. بر این اساس، اجرای مفاد پروتکل الحاقی، کد ۳.۱ اصلاحی ترتیبات فرعی موافقت نامه پادمان (برای اظهار زودهنگام تاسیسات هسته ای به آژانس)، استفاده از فناوری های مدرن و حضور بلند مدت آژانس در ایران، اقدامات شفاف ساز در ارتباط با کیک زرد، اقدامات شفاف ساز در ارتباط با غنی سازی و دسترسی ها پیرو مفاد برجام و اقدامات شفاف ساز در ارتباط با ساخت قطعات سانتریفیوژها متوقف گردید.
به دنبال اعلام لغو اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از جانب ایران که در قالب قانون "اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران" انجام شد، آژانس و کشورهای اروپایی از کاهش دسترسی ها به شدت ابراز نگرانی کردند. در همین رابطه رافائل گروسی مدیرکل آژانس به درخواست خود برای دیدار با مقامات کشورمان دو روز پیش از اجرایی شدن مصوبه مجلس به تهران آمد. در نتیجه این دیدار دو طرف به منظور تداوم فعالیتهای راستی آزمایی و نظارت آژانس، سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس نسبت به موارد زیر توافق کردند:
۱. ایران به اجرای کامل و بدون محدودیت موافقت نامه جامع پادمان خود با آژانس، همانند قبل، ادامه خواهد داد.
۲. یک تفاهم فنی دوجانبه موقت، سازگار با قانون، که به باعث آن آژانس به فعالیتهای ضروری راستی آزمایی و نظارت خود (طبق لیست فنی پیوست) برای مدت تا سه ماه ادامه خواهد داد.
۳. مرور منظم این تفاهم فنی با هدف اطمینان از حصول به اهداف آن.
بر اساس تفاهم دو جانبه ایران و آژانس، ذخیره سازی داده ها بدون دسترسی آژانس به این اطلاعات در یک مهلت سه ماهه انجام می شود و اگر تمامی تحریم ها ضد ایران در طول این سه ماه لغو شود این اطلاعات ذخیره شده در اختیار آژانس به منزله تداوم فعالیتهای ضروری راستی آزمایی و نظارت آژانس قرار می گیرد. در غیر این صورت تمامی این اطلاعات از بین برده می شود.
پروژه مدرن سازی راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک
در بحث تحقیقاتی در راکتور اراک به جز چند نشست که از راه ویدیو کنفرانس در سال 1399 به صورت جداگانه با طرف چینی و انگلیسی درباره بازنگری مدارک بازطراحی راکتور و نحوه پیشبرد پروژه انجام شده است و صرفاً در این جلسات موضوعات مرور و بررسی شده است، پیشرفت محسوس دیگری بخصوص در بخش امضای توافق ها برای تأمین و ساخت سوخت اولیه و سوخت های بعدی و تأمین تجهیزات و چگونگی ارسال آنها، شاهد نبودیم.
در میانه سال 1399، ایران به دنبال کم تحرکی طرف های چینی و طرف های در رابطه با پروژه بازطراحی راکتور اراک انتقادات جدی را بیان کرد و خواهان نهایی کردن مسایل فنی سوخت و پرداختن به مسایل قرارداد سوخت راکتور شد و نسبت به تاخیر یک ساله در نهایی شدن قراردادهای در ارتباط با سوخت راکتور و سوخت اولیه ابراز نگرانی کرد. پس از این انتقادات، جلسه ای با هماهنگی انگلیس و با مشارکت چین، آلمان، فرانسه و روسیه برگزار و توافق شد اطلاعات و مدارک درخواستی، برای ایران ارسال شود.
تولید آب سنگین
تولید آب سنگین در یک سال گذشته بدون رعایت اجبار مازاد بر ۱۳۰ تن که در قالب برجام بود، ادامه یافته است و بیشتر از ۳ تن آب سنگین با غنای ۹۹.۹۵ درصد در کشور ساخته شده است که یا صادر گردیده است یا به مصرف داخلی رسیده است. میزان آب سنگین موجود در کشور در حدود ۱۳۰ تن با غنای ۹۹.۰۵ درصد طبق آخرین اطلاعات و گزارش های رسمی از جانب آژانس باقی مانده است.
تولید ایزوتوپ های پایدار
فاز اول پروژه تولید ایزوتوپ های پایدار با اصلاح دو زنجیره از ماشین های سانتریفیوژ در فردو در دیماه ۱۳۹۷ با همکاری روسیه انجام شد، اما با اجرایی شدن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران، در اسفند ۱۳۹۸ عملیات تغییر بهره برداری ۲ زنجیره و به کارگیری آنها برای غنی سازی اورانیوم انجام شد و قرار شد که فعالیت تولید ایزوتوپ پایدار در ساختمان هایی غیر از تاسیسات زیرزمینی فردو دنبال شود. ایران تلاش دارد همکاری روسیه را در بخش "تحقیقات و تولید ایزوتوپ های پایدار به روش سانتریفیوژها" جلب نماید اما تا آخر سال 1399 خبر تازه ای در اینباره نداشتیم.
سرعت بازگشت به فعالیتهای هسته ای ایران در یکی دو ماه پایانی سال 1399 که حتی فراتر از دوران پیش از برجام بوده است، نه تنها دنیا که بیشتر منتقدان و مخالفان برجام در داخل را متعجب کرد با این وجود این مسئله سبب نشد تا آنها دست از انتقاد یا بازگشت از ادعاهای خود درباره این که برجام صنعت هسته ای را از بین برده است، بردارند. غنی سازی با نسل های جدید سانتریفیوژ و سرعت در تست های فیزیکی و شیمیایی نسل های جدیدتر باعث خواهد شد تا در کوتاه ترین زمان ممکن ذخایر ایران در اورانیوم با غنای پایین به سرعت افزایش یابد. هم چنین ایران در همین مدت که از شروع غنی سازی 20 درصدی اش می گذرد ثابت کرده است که این قابلیت را دارد تا در کمتر از یک سال به تولید 120 کیلوگرم اورانیوم با غنای 20 درصد که از جانب مجلس شورای اسلامی به سازمان انرژی اتمی تکلیف شده، برسد.
روند فعالیتهای ایران آنچنان سرعت گرفته است که رافائل گروسی مدیرکل آژانس در اظهارنظری نسبت به این مسئله ابراز نگرانی کرد. به غیر از اینکه ایران در پیشبرد برنامه هسته ای خود مستقل عمل می کند و متناسب با برنامه های داخلی خود اما به تبع سرعت در انجام فعالیتهای غنی سازی از یک طرف و کاهش نظارت ها و دسترسی های تکمیلی از طرفی، روند و چشم انداز پیش روی این صنعت را پیچیده خواهد نمود.
بعد از اینکه ایران تعهدات هسته ای خویش را در بخش های فنی و نظارتی به صورت کامل لغو نمود دیگر برجام به "مویی" بند است. با وجود اتفاقاتی که در سال 1399 برای برجام افتاد و ایران، تنها طرف متعهد برجام هم تعهداتش را کنار گذاشت، باز هم نمی توان اظهار داشت که این توافق به صورت کامل از بین رفته است. برجام همچنان از حمایت سیاسی جامعه بین الملل برخوردار می باشد و باید دید تا سه ماه آینده و موعد گزارش بعدی آژانس بین المللی انرژی اتمی، کشورهای عضو برجام و آمریکا برای نگه داشتن ایران تحت نظارت های فراپادمانی در قالب برجام تا چه اندازه تلاش می کنند.
منبع: خبرگزاری نفت و گاز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب