فرسودگی خطوط، عامل افزایش هزینه تولید در کشور
خبرگزاری نفت و گاز: دهه ۹۰ با سقوط سرمایه گذاری و فرسودگی صنایع سپری شد؛ خام فروشی جایگزین تولید پیشرفته شد و ایران را به رتبه ۷۳ پیچیدگی اقتصادی رساند، همزمان با آن بهره وری صنعت نیز منفی شد.
به گزارش خبرگزاری نفت و گاز به نقل از مهر، روند تشکیل سرمایه در کشور طی دهه اخیر نشان میدهد که سرمایه گذاری خالص در خیلی از بخش های اقتصادی یا با کاهش چشم گیر همراه بوده یا در سطحی بسیار پایین تثبیت شده است. این مساله نتایج مهمی برای آینده دارد؛ چونکه سرمایه گذاری، موتور محرک رشد اقتصادی و افزایش بهره وری بحساب می آید. براستی، بدون سرمایه گذاری مستمر و کارآمد در عرصه های زیرساختی، صنعتی، فناورانه و انسانی، ظرفیت رشد اقتصاد به شدت محدود خواهد شد.
از آنجا که سرمایه گذاری، بستر اصلی برای نوسازی ماشین آلات، ورود تکنولوژی های جدید و ارتقاء کیفیت تولیدات است، ادامه روند فعلی می تواند به فرسودگی بنگاه های صنعتی و کاهش توان رقابتی آنها منجر شود. خیلی از صنایع کشور همچنان با تجهیزات قدیمی و فرآیندهای ناکارآمد فعالیت می کنند؛ موضوعی که هم هزینه تولید را بالا می برد و هم کیفیت کالاها را تحت تاثیر قرار می دهد. در صورت عدم توجه به این مساله، نه فقط رشد اقتصادی آتی با تنگنا مواجه خواهد شد، بلکه امکان حضور فعال در بازارهای جهانی هم محدود می شود.
در همین رابطه بررسی مرکز پژوهش های مجلس از روند تشکیل سرمایه در کشور طی دهه اخیر گویای این حقیقت است که اقتصاد کشور در دهه آتی با محدودیت جدی و تنگنای اساسی در کلیدی ترین عامل تعیین کننده ظرفیت رشد اقتصادی روبروست و این مساله لزوم نوسازی بنگاههای صنعتی را دو چندان می سازد.
همان طور که از نمودار زیر قابل مشاهده می باشد، در خلال دهه اخیر خصوصاً همزمان با بازگشت دور جدید تحریمها و افزایش های مکرر در نرخ ارز، تشکیل سرمایه روند نزولی به خود گرفته، در حالیکه استهلاک سرمایه بطور درحال افزایشی افزایش پیدا کرده است.
بر اساس آمارهای بانک مرکزی به قیمت ثابت سال ۱۳۹۵ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی سال های ۱۳۹۰ لغایت ۱۴۰۱ به میزان ۴۸ درصد کاسته شده و رقم تشکیل سرمایه ثابت، ناخالص از ۵۲۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۲۷۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ تقلیل پیدا کرده است.
اگر از رقم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص استهلاک سرمایه را کم نماییم ملاحظه می شود در خلال دوره مورد بررسی، تشکیل سرمایه ثابت خالص حدود ۹۸ درصد کاسته شده و از ۳۴۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۹ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ افول کرده است.
این آمار نشان میدهد که بخش عمده ای از سرمایه گذاریهایی که در اقتصاد کشور درحال انجام شدن است به علت مستهلک و فرسوده بودن تجهیزات و خطوط تولید صرف جبران استهلاک می شود و در عمل از محل سرمایه گذاریهای جدید ظرفیتهای جدید چندانی به اقتصاد کشور افزوده نمی گردد.
لازم به ذکر است که مستهلک و فرسوده بودن ماشین آلات و خطوط تولید واحدهای صنعتی، زمانی مشخص تر می شود که روند تشکیل سرمایه را به تفکیک دو بخش «ساختمان» و «ماشین آلات» مورد بررسی قرار دهیم.
همان طور که ملاحظه می شود؛ تشکیل سرمایه در هر دو بخش ساختمان و ماشین آلات روندی نزولی داشته است اما تشکیل سرمایه در قسمت ماشین آلات در خلال دهه گذشته، ۵۶ درصد و در قسمت ساختمان ۴۱ درصد کاهش داشته است.
بررسی میزان تشکیل سرمایه در ماشین آلات و لوازم کسب و کار هم گویای آنست که به دلیل مستهلک بودن خطوط تولید، تشکیل سرمایه در ماشین آلات و لوازم کسب و کار در دو بخش صنایع و معادن» و «خدمات»، افول شایان توجهی را تجربه کرده است به این صورت که تشکیل سرمایه در ماشین آلات کسب و کارهای فعال در قسمت صنایع و معادن ۵۷ درصد و در قسمت خدمات ۵۹ درصد کاسته شده است.
درواقع، فرسودگی ماشین آلات خطوط تولید و ناکامی در اجرای طرح نوسازی صنایع در عمل منجر به آن شده که بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری های انجام شده در اقتصاد کشور، صرف جبران استهلاک سرمایه و حفظ ظرفیتهای تولیدی موجود شود.
لذا باید درنظر داشت بهره برداری از تجهیزات فرسوده، از بازده سرمایه گذاری های جدید میکاهد. برمبنای آمارهای انتشار یافته توسط سازمان ملی بهره وری به واسطه مستهلک شدن سرمایه های فیزیکی متوسط رشد بهره وری کل عوامل تولید در قسمت صنعت، طی دهه ۱۳۹۰، منفی ۰.۲ درصد ارزیابی شده است.
همچنین باید درنظر داشت که ایران دارای بالاترین میزان شدت مصرف انرژی در جهان است میزان شدت مصرف انرژی در ایران ۲ برابر چین و ۲.۵ برابر متوسط جهانی است. با عنایت به آن که تجهیزات و ماشین آلات فرسوده مصرف انرژی بالایی دارند، لذا، یک عامل اصلی توضیح دهنده در بالا بودن شدت مصرف انرژی در کشور نسبت به میانگین جهانی مستهلک بودن سرمایه های فیزیکی کشور است.
اهمیت توجه به این مساله از آنجا بیشتر می شود که بدانیم در حالیکه شدت مصرف انرژی در جهان روند کاهشی به خود گرفته است، اما در ایران گرایش فزاینده دارد با عنایت به آن که مصرف زیاد انرژی علاوه بر ایجاد مسایل زیست محیطی، باعث افزایش قیمت تمام شده محصولات واحدهای صنعتی می شود و از این زاویه هم قدرت رقابت پذیری کالاهای ایرانی نسبت به مشابه خارجی را می کاهد، بنابراین برنامه ریزی برای بازسازی و نوسازی بنگاههای صنعتی در شرایط حاضر اهمیت دوچندان یافته است.
از زاویه دیگر، برمبنای نظر متخصصان در عرصه مدیریت تکنولوژی صنایع با فناوری بالا های تک به بنگاههایی اطلاق می شوند که حداقل دارای سه خصوصیت باشند، نخست تکنولوژی هایی که فعالیت بنگاه بر محور آن استوار است از نوع با فناوری بالا و پیشرفته است. دوم این که بخش عمده ای از نیروی انسانی شاغل در این بنگاهها را نیروهای متخصص و آشنا با دانش روز می سازند و سوم این که این بنگاهها به طور عمده در بازارهایی فعالیت دارند که نوآوری اصلی ترین سلاح رقابتی آنها را تشکیل می دهد. این خصوصیت ها لزوم نوسازی بنگاه ها برای تولید محصولات های تک صادراتی را تأیید می کند.
برخلاف الزامات بالا بررسی ها نشان میدهد که در هفت ماه ابتدای سال، ۱۴۰۲، فقط یک دهم درصد از ارزش صادرات غیر نفتی ایران به کالای با فناوری بالا اختصاص داشته و بخش بزرگی از صادرات کشور در این زمان محصولات اولیه یا خام فروشی در کنار محصولاتی با سطح فناوری متوسط بوده است.
بر اساس آمارهای گمرک، میزان ارزش و زنی صادرات کشور نسبت به ارزش وزنی واردات در سال ۱۴۰۲ برابر با ۰۲۱ بوده است یعنی ارزش وزنی صادرات نسبت به واردات بسیار کمتر بوده و کشور متخصص در صادرات مواد خام با وزن زیاد و ارزش کم و واردات با ارزش وزنی بالا بوده است. نکته مهم این که در سه دهه گذشته تخصص یافتن کشور در صادرات مواد خام سبب شده تا رابطه مبادله همواره نزولی بوده و از ارزش وزنی صادرات نسبت به واردات کاسته شده است.
همچنین برمبنای شاخص پیچیدگی اقتصادی دانشگاه هاروارد ایران با امتیاز ۰.۱۸ - از لحاظ شاخص پیچیدگی در رتبه ۷۳ جهان قرار داشته و در دام تولید محصولات با پیچیدگی بسیار پایین گرفتار شده است؛ در حالیکه کشورهای جنوب شرق آسیا نظیر کره جنوبی و چین که سیاست های صنعتی متمرکز بر توسعه صنایع پایین دست و های تک خویش را اتخاذ نموده اند، روند رو به افزایش پیچیدگی اقتصادی را تجربه می کنند و بطور متناظر جایگاه آنها در زنجیره های ارزش جهانی افزایش پیدا کرده است بنابراین با عنایت به آمارهای صادراتی کشور در قسمت محصولات های تک و وضعیت کالاهای صادراتی کشور از نظر میزان پیچیدگی به منظور توسعه محصولات صادراتی با فناوری بالا و پیچیده لازم است که سطح فناوری خطوط تولید بنگاههای صنعتی کشور ارتقا یابد چونکه نوسازی ماشین آلات و تجهیزات خطوط تولید بنگاههای اقتصادی بوسیله کاهش مصرف و شدت انرژی و آلایندگی افزایش بهره وری کاهش هزینه های تولید و افزایش بازدهی و ارتقاء کیفیت کالاهای تولید داخل زمینه رقابت پذیری کالاهای تولیدی و افزایش صادرات را فراهم می آورد. به طور خلاصه، بر مبنای آمارهای بانک مرکزی به قیمت ثابت سال ۱۳۹۵ تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی سالهای ۱۳۹۰ لغایت ۱۴۰۱ به میزان ۴۸ درصد کاسته شده و رقم تشکیل سرمایه ثابت، ناخالص از ۵۲۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۰ به ۲۷۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ تقلیل پیدا کرده است. بر مبنای آمارهای گمرک، میزان ارزش و زنی صادرات کشور نسبت به ارزش وزنی واردات در سال ۱۴۰۲ برابر با ۰۲۱ بوده است یعنی ارزش وزنی صادرات نسبت به واردات بسیار کمتر بوده و کشور متخصص در صادرات مواد خام با وزن زیاد و ارزش کم و واردات با ارزش وزنی بالا بوده است. همینطور برمبنای شاخص پیچیدگی اقتصادی دانشگاه هاروارد ایران با امتیاز ۰.۱۸ - به لحاظ شاخص پیچیدگی در رتبه ۷۳ جهان قرار داشته و در دام تولید محصولات با پیچیدگی بسیار پایین گرفتار شده است؛ در حالی که کشورهای جنوب شرق آسیا نظیر کره جنوبی و چین که سیاستهای صنعتی متمرکز بر توسعه صنایع پایین دست و های تک خود را اتخاذ نموده اند، روند رو به افزایش پیچیدگی اقتصادی را تجربه می کنند و به طور متناظر جایگاه آنها در زنجیره های ارزش جهانی افزوده شده است بدین سبب با توجه به آمارهای صادراتی کشور در بخش محصولات های تک و وضعیت کالاهای صادراتی کشور از نظر میزان پیچیدگی بمنظور توسعه محصولات صادراتی با فناوری بالا و پیچیده لازم است که سطح فناوری خطوط تولید بنگاههای صنعتی کشور ارتقا یابد چراکه نوسازی ماشین آلات و تجهیزات خطوط تولید بنگاههای اقتصادی بوسیله کاهش مصرف و شدت انرژی و آلایندگی افزایش راندمان کاهش هزینه های تولید و افزایش بازدهی و ارتقاء کیفیت کالاهای تولید داخل زمینه رقابت پذیری کالاهای تولیدی و افزایش صادرات را فراهم می آورد.
منبع: خبرگزاری نفت و گاز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب